ربـــــاعــــيّـــــات خـــــيّـــــام
بــه فــارســى ِ عــربــى و فــارســى ِ لاتــيـن

١ 1
چون عُهده نميشود کسى فردا را
حالى خوش کن تو اين دلِ شيدا را
مِى نوش به ماهتاب اى ماه که ماه
بسيار بتابد و نيابد ما را
 con ohde nemišavad kasi fardã rã
hãli xoš kon to in dele šeydã rã
mey nuš be mãhtãb ey mãh ke mãh
besyãr betãbad o nayãbad mã rã
٢ 2
گر مِى نخورى طعنه مزن مستان را
بنياد مکُن تو حيله و دستان را
تو غرّه بدان مشو که مِى مى‌نخورى
صد لقمه خورى که مِى غلام است آن را
 gar mey naxori ta'ne mazan mastãn rã
bonyãd makon to hile o dastãn rã
to qarre bedãn mašow ke mey minaxori
sad loqme xori ke mey qolãm ast ãn rã
٣ 3
قرآن که مِهين کلام خوانند آن را
گهگاه نه بر دوام خوانند آن را
بر گِرد پياله آيتى هست مقيم
کاندر همه جا مدام خوانند آن را
 Qor'ãn ke mehin kalãm xãnand ãn rã
gahgãh na bar davãm xãnand ãn rã
bar gerde piãle ãyati hast moqim
k-andar hame jã modãm xãnand ãn rã
٤ 4
هر چند که رنگ و بوىِ زيباست مرا
چون لاله رخ و چو سرو بالاست مرا
معلوم نشد که در طربخانۀ خاک
نقاش ازل بهرِ چه آراست مرا
 har cand ke rang o buye zibã-st marã
con lãle rox o co sarv bãlã-st marã
ma'lum našod ke dar tarabxãneye xãk
naqqãše azal bahre ce ãrãst marã
٥ 5
برخيز و بيا بُتا براى دلِ ما
حل کن به جمالِ خويشتن مشکلِ ما
يک کوزه شراب تا به هم نوش کنيم
زان پيش که کوزه‌ها کنند از گِل ما
 barxiz o biã botã barãye dele mã
hall kon be jamãle xištan moškele mã
yek kuze šarãb tã be ham nuš konim
zãn piš ke kuzehã konand az gele mã
٦ 6
ماييم و مِى و مطرب و اين کُنجِ خراب
جان و دل و جام و جامه پُر دُردِ شراب
فارغ زِ اميدِ رحمت و بيمِ عذاب
آزاد زِ خاک و باد و از آتش و آب
 mã'im o mey o motreb o in konje xarãb
jãn o del o jãm o jãme por dorde šarãb
fãreq ze omide rahmat o bime azãb
ãzãd ze xãk o bãd o az ãtaš o ãb
٧ 7
گر شاخ بقا ز بيخ بختت رُسته است
ور بر تن تو عمر لباسى چست است
در خيمۀ تن که سايبانى است تو را
هان تکيه مکن که چارميخش سست است
 gar šãxe baqã ze bixe baxtat ros-ast
v-ar bar tane to omr lebãsi cost ast
dar xeymeye tan ke sãybãni-st to rã
hãn tekye makon ke cãrmixaš sost ast
٨ 8
اکنون که گُلِ سعادتت پُر بار است
دست تو زِ جامِ مِى چرا بيکار است؟
مِى خور که زمانه دشمنى غدّار است
دريافتنِ روز چنين دشوار است
 aknun ke gole saãdatat por bãr ast
daste to ze jãme mey cerã bikãr ast?
mey xor ke zamãne došmani qaddãr ast
daryãftane ruz conin došvãr ast?
٩ 9
نيکىّ و بدى که در نهاد بشر است
شادىّ و غمى که قضا و قدر است
با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل
چرخ از تو هزار بار بيچاره‌تر است
 nikiy o badi ke dar nahãde bašar ast
šãdiy o qami ke dar qazã o qadar ast
bã carx makon havãle k-andar rahe aql
carx az to hezãr bãr bicãretar ast
١٠ 10
گويند کسان بهشت با حور خوش است
من ميگويم که آبِ انگور خوش است
اين نقد بگير و دست از آن نسيه بدار
کآواز دهل شنيدن از دور خوش است
 guyand kasãn behešt bã hur xoš ast
man miguyam ke ãbe angur xoš ast
in naqd begir o dast az ãn nesye bedãr
k-ãvãze dohol šenidan az dur xoš ast
١١ 11
بر چهرۀ گُل نسيمِ نوروز خوش است
در صحنِ چمن روىِ دل‌افروز خوش است
از دى که گذشت هر چه گويى خوش نيست
خوش باش و ز دى مگو که امروز خوش است
 bar cehreye gol nasime nowruz xoš ast
dar sahne caman ruye delafruz xoš ast
az di ke gozašt har ce gu'i xoš nist
xoš bãš o ze di magu ke emruz xoš ast
١٢ 12
اين کهنه رباط را که عالَم نام است
وآرامگهِ ابلقِ صبح و شام است
بر نيست که واماندۀ صد جمشيد است
قصريست که تکيه‌گاهِ صد بهرام است
 in kohne rabãt rã ke ãlam nãm ast
v-ãrãmgahe ablaqe sobh o šãm ast
bar nist ke vãmãndeye sad Jamšid ast
qasri-st ke tekyegãhe sad Bahrãm ast
١٣ 13
مِى لعل مذاب است و صراحى کان است
جسم است پياله و شرابش جان است
آن جام بلورين که ز مِى خندان است
اشکى است که خون دل درو پنهان است
 mey la'le mozãb ast o sorãhi kãn ast
jesm ast piãle o šarãbaš jãn ast
ãn jãme bolurin ke ze mey xandãn ast
aški-st ke xune del dar u penhãn ast
١٤ 14
مِى خوردن و شاه بودن آيين من است
فارغ بودن ز کفر و دين دين من است
گفتم به عروس دهر کابين تو چيست
گفتا دل خرّم تو کابين من است
 mey xordan o šãh budan ã'ine man ast
fãreq budan ze kofr o din dine man ast
goftam be aruse dahr kãbine to cist
goftã dele xorrame to kãbine man ast
١٥ 15
مِى نوش که عمر جاودانى اين است
خود حاصلت از دور جوانى اين است
هنگام گُل و باده و ياران سرمست
خوش باش دمى که زندگانى اين است
 mey nuš ke omre jãvedãni in ast
xod hãselat az dowre javãni in ast
hengãme gol o bãde o yãrãn sarmast
xoš bãš dami ke zendegãni in ast
١٦ 16
يک جرعۀ مِى ز ملک کاووس به است
از تخت قباد و ملکت توس به است
هر ناله که رندى به سحرگاه زند
از طاعت زاهدان سالوس به است
 yek jor'eye mey ze molke Kãvus beh ast
az taxte Qobãd o molkate Tus beh ast
har nãle ke rendi be sahargãh zanad
az tã'ate zãhedãne sãlus beh ast
١٧ 17
هر سبزه که بر کنار جويى رسته است
گويى ز لب فرشته‌خويى رسته است
پا بر سر سبزه تا بخوارى ننهى
کان سبزه ز خاک لاله‌رويى رسته است
 har sabze ke bar kenãre ju'i rast-ast
gu'i ze labe fereštexu'i rast-ast
pã bar sare sabze tã bexãri nanahi
k-ãn sabze ze xãke lãleru'i rast-ast
١٨ 18
اين کوزه که آبخوارۀ مزدورى است
از ديدۀ شاهى و دلِ دستورى است
هر کاسۀ مِى که بر کفِ مخمورى است
از عارضِ مستى و لب مستورى است
 in kuze ke ãbxãreye mozduri-st
az dideye šãhi o dele dasturi-st
har kãseye mey ke bar kafe maxmuri-st
az ãreze masti o labe masturi-st
١٩ 19
ترکيبِ طبايع چو به کامِ تو دمى است
رو شاد بزى اگر چه بر تو ستمى است
با اهلِ خرد باش که اصل تن تو
گردى و نسيمى و غبارىّ و دمى است
 tarkibe tabãye' co be kãme to dami-st
row šãd bezi agar ce bar to setami-st
bã ahle xerad bãš ke asle tane to
gardiy o nasimiy o qobãriy o dami-st
٢٠ 20
خاکى که به زير پاىِ هر نادانى است
کفِّ صنمىّ و چهرۀ جانانى است
هر خشت که بر کنگره ايوانى است
انگشت وزير يا سر سلطانى است
 xãki ke be zire pãye har nãdãni-st
kaffe sanamiy o cehreye jãnãni-st
har xešt ke bar kongereye eyvãni-st
angošte vazir yã sare soltãni-st
٢١ 21
در دايره‌اى که آمد و رفتن ماست
او را نه بدايت نه نهايت پيداست
کس مينزند دمى در اين معنى راست
کاين آمدن از کجا و رفتن به کجاست
 dar dãyere'i ke ãmad o raftane mã-st
u rã na bedãyat na nahãyat peydã-st
kas minazanad dami dar in ma'ni rãst
k-in ãmadan az kojã o raftan be kojã-st
٢٢ 22
دارنده چو ترکيبِ طبايع آراست
از بهرِ چه افکندش اندر کم و کاست
گر نيک آمد شکستن از بهرِ چه بود
ور نيک نيامد اين صُوَر عيب کِراست
 dãrande co tarkibe tabãye' ãrãst
az bahre ce afkandaš andar kam o kãst
gar nik ãmad šekastan az bahre ce bud?
v-ar nik nayãmad in sovar eyb ke rã-st?
٢٣ 23
عمريست مرا تيره و کاريست نه راست
محنت همه افزوده و راحت کم و کاست
شُکر ايزد را که آنچه اسباب بلاست
ما را ز کسِ دگر نميبايد خواست
 omri-st marã tire o kãri-st na rãst
mehnat hame afzude o rãhat kam o kãst
šokr izad rã k-ãnce asbãbe balãs-st
mã rã ze kase degar nemibãyad xãst
٢٤ 24
چون لاله به نوروز قدح گيرد دست
با لاله‌رخى اگر تو را فرصت هست
مِى نوش بخرَمى که اين چرخ کهن
ناگاه تو را چو خاک گرداند پست
 con lãle be Nowruz qadah girad dast
bã lãleroxi agar to rã forsat hast
mey nuš bexorrami ke in carxe kohan
nãgãh to rã co xãk gardãnad past
٢٥ 25
گويند مرا که دوزخى باشد مست
قوليست خلاف دل در آن نتوان بست
گر عاشق و ميخواره به دوزخ باشند
فردا بينى بهشت همچون کف دست
 guyand marã ke duzaxi bãšad mast
qowli-st xalãf del dar ãn natvãn bast
gar ãšeq o meyxãre be duzax bãšand
fardã bini behešt hamcon kafe dast
٢٦ 26
ساقى گُل و سبزه بس طربناک شُدست
درياب که هفتۀ دگر خاک شدست
مِى نوش و گُلى بچين که تا درنگرى
گُل خاک شدست و سبزه خاشاک شدست
 sãqi gol o sabze bas tarabnãk šod-ast
daryãb ke hafteye degar xãk šod-ast
mey nuš o goli becin ke tã darnegari
gol xãk šod-ast o sabze xãšãk šod-ast
٢٧ 27
در هر دشتى که لاله‌زارى بودست
از سرخى خود شهريارى بودست
هر شاخ بنفشه کز زمين ميرويد
خاليست که بر رخ نگارى بودست
 dar har dašti ke lãlezãri bud-ast
az sorxie xod šahryãri bud-ast
har šãxe banafše k-az zamin miruyad
xãli-st ke bar roxe negãri bud-ast
٢٨ 28
پيش از من و تو ليل و نهارى بودست
گردنده فلک نيز به کارى بودست
هر جا که قدم نهى تو بر روىِ زمين
آن مردمکِ چشمِ نگارى بودست
 piš az man o to leyl o nahãri bud-ast
gardande falak niz be kãri bud-ast
har jã ke qadam nahi to bar ruye zamin
ãn mardomake cašme negãri bud-ast
٢٩ 29
اين کوزه چو من عاشقِ زارى بودست
در بندِ سرِ زلفِ نگارى بودست
اين دسته که بر گردنِ او ميبينى
دستى است که بر گردنِ يارى بودست
 in kuze co man ãšeqe zãri bud-ast
dar bande sare zolfe negãri bud-ast
in daste ke bar gardane u mibini
dasti-st ke bar gardane yãri bud-ast
٣٠ 30
هر ذره که در خاک زمينى بودست
پيش از من و تو تاج و نگينى بودست
گَرد از رخ نازنين به آزرم فشان
کان هم رخ خوب نازنينى بودست
 har zarre ke dar xãke zamini bud-ast
piš az man o to tãj o negini bud-ast
gard az roxe nãzanin be ãzarm fešãn
k-ãn ham roxe xube nãzanini bud-ast
٣١ 31
چون ابر به نوروز رخِ لاله بشُست
برخيز و به جام باده کن عزم درست
کاين سبزه که امروز تماشاگه توست
فردا همه از خاک تو برخواهد رُست
 con abr be Nowruz roxe lãle bešost
barxiz o be jãme bãde kon azm dorost
k-in sabze ke emruz tamãšãgahe to-st
fardã hame az xãke to barxãhad rost
٣٢ 32
ترکيبِ پياله‌اى که در هم پيوست
بشکستن آن روا نميدارد مست
چندين سر و پاىِ نازنين از سر و دست
بر مهرِ که پيوست و به کينِ که شکست
 tarkibe piãle'i ke dar ham peyvast
beškastane ãn ravã nemidãrad mast
candin sar o pãye nãzanin az sar o dast
bar mehre ke peyvast o be kine ke šekast?
٣٣ 33
چون نيست حقيقت و يقين اندر دست
نتوان به اميد شک همه عمر نشست
هان تا ننهيم جامِ مِى از کفِ دست
در بيخبرى مرد چه هشيار و چه مست
 con nist haqiqat o yaqin andar dast
natvãn be omide šakk hame omr nešast
hãn tã nanahim jãme mey az kafe dast
dar bixabari mard ce hošyãr o ce mast
٣٤ 34
اى چرخِ فلک خرابى از کينۀ توست
بيدادگرى شيوۀ ديرينۀ توست
اى خاک اگر سينۀ تو بشکافند
بس گوهرِ قيمتى که در سينۀ توست
 ey carxe falak xarãbi az kineye to-st
bidãdgari šiveye dirineye to-st
ey xãk agar sineye to beškãfand
bas gowhare qeymati ke dar sineye to-st
٣٥ 35
چون نيست ز هر چه هست جز باد به دست
چون هست به هر چه هست نقصان و شکست
انگار که هر چه هست در عالم نيست
پندار که هر چه نيست در عالم هست
 con nist ze har ce hast joz bãd be dast
con hast be har ce hast noqsãn o šekast
engãr ke har ce hast dar ãlam nist
pendãr ke har ce nist dar ãlam hast
٣٦ 36
ابر آمد و باز بر سرِ سبزه گريست
بى بادۀ گلرنگ نميبايد زيست
اين سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبرۀ خاکِ ما تماشاگه کيست
 abr ãmad o bãz bar sare sabze gerist
bi bãdeye golrang nemibãyad zist
in sabze ke emruz tamãšãgahe mã-st
tã sabzeye xãke mã tamãšãgahe kist
٣٧ 37
امروز تو را دسترسِ فردا نيست
وانديشۀ فردات بجُز سودا نيست
ضايع مکن اين دَم ار دلت شيدا نيست
کاين باقىِ عمر را بها پيدا نيست
 emruz to rã dastrase fardã nist
v-andišeye fardãt bejoz sowdã nist
zãye' makon in dam ar delat šeydã nist
k-in bãqie omr rã bahã peydã nist
٣٨ 38
در پردۀ اسرار کسى را ره نيست
زين تعبيه جان هيچ کسى آگه نيست
جز در دل خاک هيچ منزلگه نيست
مِى خور که چنين فسانه‌ها کوته نيست
 dar pardeye asrãr kasi rã rah nist
z-in ta'bie-jãn hic kasi ãgah nist
joz dar dele xãk hic manzelgah nist
mey xor ke conin fesãnehã kutah nist
٣٩ 39
چون چرخ بکامِ يک خردمند نگشت
خواهى تو فلک هفت شِمُر خواهى هشت
چون بايد مُرد و آرزوها همه هشت
چه مور خورد به گور و چه گرگ به دشت
 con carx be kãme yek xeradmand nagašt
xãhi to falak haft šemor xãhi hašt
con bãyad mord o ãrezuhã hame hašt
ce mur xorad be gur o ce gorg be dašt
٤٠ 40
اين يک دو سه روزِ نوبتِ عمر گذشت
چون آب به جويبار و چون باد به دشت
هرگز غمِ دوُ روز مرا ياد نگشت
روزى که نيامَدست و روزى که گذشت
 in yek do se ruze nowbate omr gozašt
con ãb be juybãr o con bãd be dašt
hargez qame dov ruz ma-rã yãd nagašt
ruzi ke nayãmad-ast o ruzi ke gozašt
٤١ 41
فصل گُل و طرف جويبار و لب کِشت
با يک دو سه اهل و لعبتى حور سرشت
پيش آر قدح که باده‌نوشان صبوح
آسوده ز مسجدند و فارغ ز کنشت
 fasle gol o tarfe juybãr o labe kešt
bã yek do se ahl o lo'bati hurserešt
piš ãr qadah ke bãdenušãne sobuh
ãsude ze masjedand o fãreq ze kenešt
٤٢ 42
تا چند زنم به روىِ درياها خشت
بيزار شدم ز بت‌پرستانِ کنشت
خيام که گفت دوزخى خواهد بود؟
که رفت به دوزخ و که آمد ز بهشت؟
 tã cand zanam be ruye daryãhã xešt
bizãr šodam ze botparastãne kenešt
Xayyãm ke goft duzaxi xãhad bud?
ke raft be duzax o ke ãmad ze behešt?
٤٣ 43
در فصلِ بهار اگر بتى حورسرشت
يک ساغرِ مِى دهد مرا بر لبِ کِشت
هر چند به نزدِ عامه اين باشد زشت
سگ به ز من است اگر بَرَم نامِ بهشت
 dar fasle bahãr agar boti hurserešt
yek sãqare mey dahad marã bar labe kešt
harcand be nazde ãmme in bãšad zešt
sag beh ze man ast agar baram nãme behešt
٤٤ 44
من هيچ ندانم که مرا آنکه سرشت
از اهل بهشت کرد يا دوزخ زشت
جامىّ و بتىّ و بربطى بر لب کشت
اين هر سه مرا نقد و تو را نسيه بهشت
 man hic nadãnam ke marã ãn ke serešt
az ahle behešt kard yã duzaxe zešt
jãmiy o botiy o barbati bar labe kešt
in har se marã naqd o to rã nesye behešt
٤٥ 45
چون بلبلِ مست راه در بُستان يافت
روىِ گُل و جامِ باده را خندان يافت
آمد به زبان حال در گوشم گفت
درياب که عمر رفته را نتوان يافت
 con bolbole mast rãhe dare bostãn yãft
ruye gol o jãme bãde rã xandãn yãft
ãmad be zabãne hãl dar gušam goft
daryãb ke omre rafte rã natvãn yãft
٤٦ 46
در خواب بُدم مرا خردمندى گفت
کز خواب کسى را گُل شادى نشکفت
کارى چه کنى که با اجل باشد جفت
مِى خور که به زير خاک ميبايد خفت
 dar xãb bodam ma-rã xeradmandi goft
kaz xãb kasi rã gole šãdi našekoft
kari ce koni ke bã ajal bãšad joft
mey xor ke be zire xãk mibãyad xoft
٤٧ 47
اى دل چو زمانه ميکند غمناکت
ناگه برود ز تن روانِ پاکت
بر سبزه نشين و خوش بزى روزى چند
زان پيش که سبزه بر دَمد از خاکت
 ey del co zamãne mikonad qamnãkat
nãgah beravad ze tan ravãne pãkat
bar sabze nešin o xoš bezi ruzi cand
z-ãn piš ke sabze bardamad az xãkat
٤٨ 48
مهتاب به نور دام شب بشکافت
مِى نوش دمى بهتر از اين نتوان يافت
خوش باش و مينديش که مهتاب بسى
اندر سر خاک يک به يک خواهد يافت
 mahtãb be nur dãme šab beškãft
mey nuš dami behtar az in natvãn yãft
xoš bãš o mayandiš ke mahtãb basi
andar sare xãk yek be yek xãhad yãft
٤٩ 49
اى آمده از عالَم روحانى تفت
حيران شده در پنچ و چهار و شش و هفت
مِى خور چو ندانى از کجا آمده‌اى
خوش باش ندانى به کجا خواهى رفت
 ey ãmade az ãlame ruhãni taft
heyrãn šode dar panj o cehãr o šeš o haft
mey xor co nadãni az kojã ãmade'i
xoš bãš nadãni be kojã xãhi raft
٥٠ 50
درياب که از روح جدا خواهى رفت
در پردۀ اسرار فنا خواهى رفت
مِى نوش ندانى ز کجا آمده‌اى
خوش باش ندانى به کجا خواهى رفت
 daryãb ke az ruh jodã xãhi raft
dar pardeye asrãre fanã xãhi raft
mey nuš nadãni ze kojã ãmade'i
xoš bãš nadãni be kojã xãhi raft
٥١ 51
آن قصر که جمشيد در او جام گرفت
آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت
بهرام که گور ميگرفتى همه عمر
ديدى که چگونه گور بهرام گرفت؟
 ãn qasr ke Jamšid dar u jãm gereft
ãhu bace kard o rubah ãrãm gereft
Bahrãm ke gur migerefti hame omr
didi ke cegune gur Bahrãm gereft
٥٢ 52
اين بحر وجود آمده بيرون ز نهفت
کس نيست که اين گوهر تحقيق بسُفت
هر کس سخنى از سر سودا گفتند
زآن روى که هست کس نميداند گفت
 in bahre vojud ãmade birun ze nahoft
kas nist ke in gowhare tahqiq besoft
har kas soxani az sare sowdã goftand
z-ãn ruy ke hast kas nemidãnad goft
٥٣ 53
چون عمر به سر رسد چه شيرين و چه تلخ
پيمانه چو پُر شود چه بغداد و چه بلخ
مِى نوش که بعد از من و تو ماه بسى
از سلخ به غّره آيد از غرّه به سلخ
 con omr be sar resad ce širin o ce talx
peymãne co por šavad ce Baqdãd o ce Balx
mey nuš ke ba'd az man o to mãh basi
az salx be qorre ãyad az qorre be salx
٥٤ 54
کس مشکل اسرار اجل را نگشاد
کس يک قدم از دايره بيرون ننهاد
من مينگرم ز مبتدى تا استاد
عجز است به دست هر که از مادر زاد
 kas moškele asrãre ajal rã nagošãd
kas yek qadam az dãyere birun nanahãd
man minegaram ze mobtadi tã ostãd
ajz ast be daste har ke az mãdar zãd
٥٥ 55
آن کس که زمين و چرخ و افلاک نهاد
بس داغ که او بر دل غمناک نهاد
بسيار لب چو لعل و زلفين چو مشک
در طبل زمين و حقّۀ خاک نهاد
 ãn kas ke zamin o carx o aflãk nahãd
bas dãq ke u bar dele qamnãk nahãd
besyãr labe co la'l o zolfeyne co mešk
dar table zamin o hoqqeye xãk nahãd
٥٦ 56
از رنج کشيدن آدمى حُر گردد
قطره چو کشد حبسِ صدف دُر گردد
گر مال نماند سر بماناد به جاى
پيمانه چو شد تهى دگر پُر گردد
 az ranj kešidan ãdami horr gardad
qatre co kešad habse sadaf dorr gardad
gar mãl namãnad sar bemãnãd be jãy
peymãne co šod tohi degar por gardad
٥٧ 57
گردون ز زمين هيچ گلى برنارد
کش نشکند و هم به زمين نسپارد
گر ابر چو آب خاک را بردارد
تا حشر همه خون عزيزان بارد
 gardun ze zamin hic goli barnãrad
k-aš naškanad o ham be zamin naspãrad
gar abr co ãb xãk rã bardãrad
tã hašr hame xune azizãn bãrad
٥٨ 58
گرچه غم و رنج من درازى دارد
عيش و طرب تو سرفرازى دارد
بر هر دو مکن تکيه که دوران فلک
در پرده هزار گونه بازى دارد
 garce qam o ranje man derãzi dãrad
eyš o tarabe to sarfarãzi dãrad
bar har do makon takye ke dowrãne falak
dar parde hezãr gune bãzi dãrad
٥٩ 59
در دهر هر آن که نيم نانى دارد
از بهر نشست آشيانى دارد
نه خادم کس بود نه مخدوم کسى
گو شاد بزى که خوش جهانى دارد
 dar dahr har ãn ke nim nãni dãrad
az bahre nešast ãšiãni dãrad
na xãdeme kas bovad na maxdume kasi
gu šãd bezi ke xoš jahãni dãrad
٦٠ 60
مِى خور که ز دل کثرت و قلت ببرد
و انديشۀ هفتاد و دو ملت ببرد
پرهيز مکن ز کيميايى که از او
يک جرعه خورى هزار علت ببرد
 mey xor ke ze del kesrat o qellat bebarad
v-andišeye haftãd o do mellat bebarad
parhiz makon ze kimiã'i ke az u
yek jor'e xori hezãr ellat bebarad
٦١ 61
عمرت تا کى به خودپرستى گذرد
يا در پى نيستىّ و هستى گذرد
مِى نوش که عمرى که اجل در پى اوست
آن به که به خواب يا به مستى گذرد
 omrat tã key be xodparasti gozarad?
yã dar peye nistiy o hasti gozarad?
mey nuš ke omri ke ajal dar peye u-st
ãn beh ke be xãb yã be masti gozarad
٦٢ 62
گر يک نفست ز زندگانى گذرد
مگذار که جز به شادمانى گذرد
هشدار که سرمايۀ سوداى جهان
عمرست چنان کش گذرانى گذرد
 gar yek nafasat ze zendegãni gozarad
magzãr ke joz be šãdmãni gozarad
hošdãr ke sarmãyeye sowdãye jahãn
omr ast conãn k-aš gozarãni gozarad
٦٣ 63
اين غافلۀ عمر عجب ميگذرد
درياب دمى که با طرب ميگذرد
ساقى غم فرداى حريفان چه خورى
پيش آر پياله را که شب ميگذرد
 in qãfeleye omr ajab migozarad
daryãb dami ke bã tarab migozarad
sãqi qame fardãye harifãn ce xori
piš ãr piãle rã ke šab migozarad
٦٤ 64
يک نان به دو روز اگر بود حاصل مرد
وز کوزه شکسته‌اى دمى آبى سرد
مأمور کم از خودى چرا بايد بود
يا خدمت چون خودى چرا بايد کرد
 yek nãn be do ruz agar bovad hãsele mard
v-az kuze šekaste'i dami ãbi sard
ma'mure kam az xodi cerã bãyad bud?
yã xedmate con xodi cerã bãyad kard?
٦٥ 65
چون روزى و عمر بيش و کم نتوان کرد
دل را به کم و بيش دژم نتوان کرد
کار من و تو چنان که راى من و توست
از موم به دست خويش هم نتوان کرد
 con ruzi o omr biš o kam natvãn kard
del rã be kam o biš dežam natvan kard
kãre man o to conãn ke rãye man o to-st
az mum be dast xiš ham natvãn kard
٦٦ 66
روزيست خوش و هوا نه گرمست و نه سرد
ابر از رخ گلزار همى‌شويد گرد
بلبل به زبان حال خود با گل زرد
فرياد همى‌کند که مِى بايد خورد
 ruzi-st xoš o havã na garm ast o na sard
abr az roxe golzãr hamišuyad gard
bolbol be zabãne hãle xod bã gole zard
faryãd hamikonad ke mey bãyad xard
٦٧ 67
هر صبح که روى لاله شبنم گيرد
بالاى بنفشه در چمن خم گيرد
انصاف مرا ز غنچه خوش ميآيد
کو دامن خويشتن فراهم گيرد
 har sobh ke ruye lãle šabnam girad
bãlãye banafše dar caman xam girad
ensãf marã ze qonce xoš mi'ãyad
k-u dãmane xiš farãham girad
٦٨ 68
حيّى که بقدرت سر و رو ميسازد
همواره هم او کار عدو ميسازد
گويند قرابه گر مسلمان نبود
او را تو چه گويى که کدو ميسازد
 hayyi ke beqodrat sar o ru misãzad
hamvãre ham u kãre adu misãzad
guyand qorãbegar mosalmãn nabovad
u rã to ce gu'i ke kadu misãzad
٦٩ 69
يک جام شراب صد دل و دين ارزد
يک جرعۀ مِى مملکت چين ارزد
جز بادۀ لعل نيست در روى زمين
تلخى که هزار جان شيرين ارزد
 yek jãme šarãb sad del o din arzad
yek jor'eye mey mamlekate Cin arzad
joz bãdeye la'l nist dar ruye zamin
talxi ke hezãr jãne širin arzad
٧٠ 70
يک قطرۀ آب بود با دريا شد
يک ذرۀ خاک با زمين يکتا شد
آمد شدن تو اندر اين عالم چيست
آمد مگسى پديد و نا پيدا شد
 yek qatreye ãb bud bã daryã šod
yek zarreye xãk bã zamin yektã šod
ãmad šodane to andar in ãlam cist
ãmad magasi padid o nãpeydã šod
٧١ 71
افسوس که سرمايه ز کف بيرون شد
وز دست اجل بسى جگرها خون شد
کس نامد از آن جهان که پرسم از وى
کاحوال مسافران دنيا چون شد
 afsus ke sarmãye ze kaf birun šod
vaz daste ajãl basi jegarhã xun šod
kas nãmad az ãn jahãn ke porsam az vey
k-ahvãle mosãferãne donyã cun šod
٧٢ 72
افسوس که نامۀ جوانى طى شد
وآن تازه بهار زندگانى دى شد
آن مرغ طرب که نام او بود شباب
افسوس ندانم که کى آمد کى شد
 afsus ke nãmeye javãni tey šod
v-ãn tãze bahãre zendegãni dey šod
ãn morqe tarab ke nãme u bud šabãb
afsus nadãnam ke key ãmad key šod
٧٣ 73
تا چند اسير رنگ و بو خواهى شد
چند از پى هر زشت و نکو خواهى شد
گر چشمۀ زمزمى و گر آب حيات
آخر به دل خاک فرو خواهى شد
 tã cand asire rang o bu xãhi šod
cand az peye har zešt o neku xãhi šod
gar cešmeye Zamzami o gar ãbe hayãt
ãxer be dele xãk foru xãhi šod
٧٤ 74
هر راز که اندر دل دانا باشد
بايد که نهفته‌تر ز عنقا باشد
کاندر صدف از نهفتگى گردد دُر
آن قطره که راز دل دريا باشد
 har rãz ke andar dele dãnã bãšad
bãyad ke nahoftetar ze anqã bãšad
k-andar sadaf az nahoftegi gardad dorr
ãn qatre ke rãze dele daryã bãšad
٧٥ 75
گويند بهشت و حور و کوثر باشد
جوى مِى و شير و شهد و شکر باشد
پُر کن قدح باده و بر دستم نه
نقدى ز هزار نسيه خوشتر باشد
 guyand behešt o hur o kowsar bãšad
juye mey o šir o šahd o šekkar bãšad
por kon qadahe bãde o bar dastam neh
naqdi ze hezãr nesye xoštar bãšad
٧٦ 76
بر چرخ فلک هيچ کسى چيره نشد
وز خوردن آدمى زمين سير نشد
مغرور بدانى که نخوردست تو را
تعجيل مکن هم بخورد دير نشد
 bar carxe falak hic kasi cire našod
v-az xordane ãdami zamin sir našod
maqrur bedãni ke naxordast to rã
ta'jil makon ham bexorad dir našod
٧٧ 77
هرگز دل من ز علم محروم نشد
کم ماند ز اسرار که معلوم نشد
هفتاد و دو سال فکر کردم شب و روز
معلومم شد که هيچ معلوم نشد
 hargez dele man ze elm mahrum našod
kam mãnd ze asrãr ke ma'lum našod
haftãd o do sãl fekr kardam šab o ruz
ma'lumam šod ke hic ma'lum našod
٧٨ 78
هم دانۀ امّيد به خرمن ماند
هم باغ و سراى بى تو و من ماند
سيم و زر خويش از درمى تا به جويى
با دوست بخور گر نه به دشمن ماند
 ham dãneye ommid be xarman mãnad
ham bãq o sarãy bi to o man mãnad
sim o zare xiš az derami tã beh ju'i
bã dust bexor gar na be došman mãnad
٧٩ 79
آن را که به صحراى علل تاخته‌اند
بى او همه کارها بپرداخته‌اند
امروز بهانه‌اى در انداخته‌اند
فردا همه آن بود که در ساخته‌اند
 ãn rã ke be sahrãye elal tãxteand
bi u hame kãrhã bepardãxteand
emruz bahãne'i darandãxteand
fardã hame ãn bovad ke darsãxteand
٨٠ 80
کم کن طمع از جهان و ميزى خرسند
وز نيک و بد زمانه مگسل پيوند
مِى در کف و زلف دلبرى گير که زود
هم بگذرد و نماند اين روزى چند
 kam kon tama' az jahãn o mizi xorsand
v-az nik o bade zamãne magsal peyvand
mey dar kaf o zolfe delbari gir ke zud
ham bogzarad o namãnad in ruzi cand
٨١ 81
آنان که محيط فضل و آداب شدند
در جمع کمال شمع اصحاب شدند
ره زين شب تاريک نبردند برون
گفتند فسانه‌اى و در خواب شدند
 ãnãn ke mohite fazl o ãdãb šodand
dar jam'e kamãl šam'e ashãb šodand
rah z-in šabe tãrik nabordand borun
goftand fesãne'iy o dar xãb šodand
٨٢ 82
ياران موافق همه از دست شدند
در پاى اجل يکان يکان پست شدند
خورديم ز يک شراب در مجلس عمر
دورى دو سه پيشتر ز ما مست شدند
 yãrãne movãfeq hame az dast šodand
dar pãye ajal yekãn yekãn past šodand
xordim ze yek šarãb dar majlese omr
dowri do se pištar ze mã mast šodand
٨٣ 83
زان پيش که بر سرت شبيخون آرند
فرماى که تا بادۀ گلگون آرند
تو زر نه‌اى اى غافل نادان که تو را
در خاک نهند و باز بيرون آرند
 zãn piš ke bar sarat šabixun ãrand
farmãy ke tã bãdeye golgun ãrand
to zar ne'i ey qãfele nãdãn ke to rã
dar xãk nahand o bãz birun ãrand
٨٤ 84
گويند هر آن کسان که با پرهيزند
زان سان که بميرند چنان برخيزند
ما با مِى و معشوقه از آنيم مدام
باشد که به حشرمان چنان انگيزند
 guyand har ãn kasãn ke bã parhizand
zãn sãn ke bemirand conãn barxizand
mã bã mey o ma'šuqe az ãnim modãm
bãšad ke be hašremãn conãn angizand
٨٥ 85
اجرام که ساکنان اين ديوانند
اسباب تردد خردمندانند
هان تا سرِ رشتۀ خرد گم نکنى
کانان که مدبّرند سرگردانند
 ajrãm ke sãkenãne in divãnand
asbãbe taraddode xeradmandãnand
hãn tã sare rešteye xerad gom nakoni
k-ãnãn ke modabberand sargardãnand
٨٦ 86
بر من قلم قضا چو بى من رانند
پس نيک و بدش ز من چرا ميدانند
دى بى من و امروز چو دى بى من و تو
فردا به چه حجتم به داور خوانند
 bar man qalame qazã co bi man rãnand
pas nik o badaš ze man cerã midãnand?
di bi man o emruz co di bi man o to
fardã be ce hojjatam be dãvar xãnand?
٨٧ 87
آنها که کهن شدند و اينها که نوند
هر کس به مراد خويش يک تک بدوند
اين کهنه جهان به کس نماند باقى
رفتند و رويم ديگر آيند و روند
 ãnhã ke kohan šodand o inhã ke novand
har kas be morãde xiš yek tak bedavand
in kohne jahãn be kas namãnad bãqi
raftand o ravim digar ãyand o ravand
٨٨ 88
در دهر چو آواز گُل تازه دهند
فرماى بتا که مِى به اندازه دهند
از حور و قصور وز بهشت و دوزخ
فارغ بنشين که آن هر آوازه دهند
 dar dahr co ãvãze gole tãze dahand
farmãy botã ke mey beandãze dahand
az hur o qosur v-az behešt o duzax
fãreq benešin ke ãn har ãvãze dahand
٨٩ 89
بر چشم تو عالم ار چه ميآرايند
مگراى بدان که عاقلان نگرايند
بسيار چو تو روند و بسيار آيند
برباى نصيب خويش کت بربايند
 bar cašme to ãlam ar ce miãrãyand
magrãy bedãn ke ãqelãn nagrãyand
besyãr co to ravand o besyãr ãyand
berbãy nasibe xiš k-at berbãyand
٩٠ 90
آرند يکىّ و ديگرى بربايند
بر هيچ کسى راز همى نگشايند
ما را ز قضا جز اين قدر ننمايند
پيمانۀ عمر ماست ميپيمايند
 ãrand yekiy o digari berbãyand
bar hic kasi rãz hami nagšãyand
mã rã ze qazã joz in qadar nanmãyand
peymãneye omre mã-st mipeymãyand
٩١ 91
اى بس که نباشيم و جهان خواهد بود
نى نام ز ما و نى نشان خواهد بود
زين پيش نبوديم و نبُد هيچ خلل
زين پس چو نباشيم همان خواهد بود
 ey bas ke nabãšim o jahãn xãhad bud
ni nãm ze mã o ni nešãn xãhad bud
z-in piš nabudim o nabod hic xelal
z-in pas co nabãšim hamãn xãhad bud
٩٢ 92
گويند بهشت و حور و عين خواهد بود
آنجا مِى و شير و انگبين خواهد بود
گر ما مِى و معشوق گزيديم چه باک
چون عاقبت کار چنين خواهد بود
 guyand behešt o hur o in xãhad bud
ãnjã mey o šir o angabin xãhad bud
gar mã mey o ma'šuq gozidim ce bãk
con ãqebate kãr conin xãhad bud
٩٣ 93
از آمدنم نبود گرودن را سود
وز رفتن من جلال و جاهش نفزود
وز هيچ کسى نيز دو گوشم نشنود
کاين آمدن و رفتنم از بهر چه بود
 az ãmadanam nabud gardun rã sud
v-az raftane man jalãl o jãhaš nafozud
v-az hic kasi niz do gušam našonud
k-in ãmadan o raftanam az bahre ce bud
٩٤ 94
دهقان قضا بسى چو ما کِشت و درود
غم خوردن بيهوده نميدارد سود
پر کن قدح مِى به کفم در نه زود
تا باز خورم که بودنيها همه بود
 dehqãne qazã basi co mã kešt o derud
qam xordane bihude nemidãrad sud
por kon qadahe mey be kafam dar neh zud
tã baz xoram ke budanihã hame bud
٩٥ 95
تا راه قلندرى نپويى نشود
رخساره به خون دل نشويى نشود
سودا چه پزى تا که چو دلسوختگان
آزاد به ترک خود نگويى نشود
 tã rãhe qalandari napu'i našavad
roxsãre be xune del našu'i našavad
sowdã ce pazi tã ke co delsuxtegãn
ãzãd be tarke xod nagu'i našavad
٩٦ 96
بر پشت من از زمانه تو ميآيد
وز من همه کار نانکو ميآيد
جان عزم رحيل کرد و گفتم بمرو
گفتا چه کنم خانه فرو ميآيد
 bar pošte man az zamãne tu miãyad
v-az man hame kãre nãneku miãyad
jãn azme rahil kard o goftam bemaro
goftã ce konam xãne foru miãyad
٩٧ 97
تا زهره و مه در آسمان گشت پديد
بهتر ز مِى ناب کسى هيچ نديد
من در عجبم ز مِى‌فروشان کايشان
به زانکه فروشند چه خواهند خريد
 tã zohre o mah dar ãsemãn gašt padid
behtar ze meye nãb kasi hic nadid
man dar ajabam ze meyforušãn k-išãn
beh zãn ke forušand ce xãhand xarid?
٩٨ 98
اين عقل که در ره سعادت پويد
روزى صد بار خود تو را ميگويد
درياب تو اين يک دم وقتت که نه‌اى
آن ترّه که بدروند و ديگر رويد
 in aql ke dar rahe sa'ãdat puyad
ruzi sad bãr xod to rã miguyad
daryãb to in yek dame vaqtat ke ne'i
ãn tarre ke bedravand o digar ruyad
٩٩ 99
آن لعل در آبگينۀ ساده بيار
وآن محرم و مونس بر آزاده بيار
چون ميدانى که مدت عالم خاک
بادست که زود بگذرد باده بيار
 ãn la'l dar ãbgineye sãde biãr
v-ãn mahram o munes bare ãzãde biãr
con midãni ke moddate ãlame xãk
bãd ast ke zud bogzarad bãde biãr
١٠٠ 100
از بودنى اى دوست چه دارى تيمار
وز فکرت بيهوده دل و جان افکار
خرّم بزى و جهان بشادى گذران
تدبير نه با تو کرده‌اند اوّل کار
 az budani ey dust ce dãri timãr?
v-az fekrate bihude del o jãn afkãr?
xorram bezi o jahãn be šãdi gozarãn
tadbir na bã to kardeand avvale kãr
١٠١ 101
افلاک که جز غم نفزايند دگر
ننهند به جا تا نربايند دگر
ناآمدگان اگر بدانند که ما
از دهر چه ميکشيم نايند دگر
 aflãk ke joz qam nafazãyand degar
nanhand be jã tã narobãyand degar
nããmadegan agar bedãnand ke mã
az dahr ce mikešim nãyand degar
١٠٢ 102
اى دل غم اين جهان فرسوده مخور
بيهوده نه‌اى غمان بيهوده مخور
چون بوده گذشت و نيست نابوده پديد
خوش باش غم بوده و نابوده مخور
 ey del qam in jahãne farsude maxor
bihude ne'i qamãne bihude maxor
con bude gozašt o nist nãbude padid
xoš bãš qame bude o nãbude maxor
١٠٣ 103
اى دل همه اسباب جهان خواسته گير
باغ طربت به سبزه آراسته گير
وآنگاه بر آن سبزه شبى چون شبنم
بنشسته و بامداد برخاسته گير
 ey del hame asbãbe jahãn xãste gir
bãqe tarabat be sabze ãrãste gir
v-ãngãh bar ãn sabze šabi con šabnam
benšaste o bãmdãd barxãste gir
١٠٤ 104
اين اهل قبور خاک گشتند غبار
هر ذرّه ز هر ذرّه گرفتند کنار
آه اين چه شرابست که تا روز شمار
بيخود شده و بيخبرند از همه کار
 in ahle qobur xãk gaštand qobãr
har zarre ze har zarre gereftand konãr
ãh in ce šarãb ast ke tã ruzšomãr
bixod šode o bixabarand az hame kãr
١٠٥ 105
خشت سر خُم ز ملکت جم خوشتر
بوى قدح از غذاى مريم خوشتر
آه سحرى ز سينه خمّارى
از نالۀ بوسيعد و ادهم خوشتر
 xešte sare xom ze molkate Jam xoštar
buye qadah az qazãye Maryam xoštar
ãhe sahari ze sineye xammãri
az nãleye BuSa'id o Adham xoštar
١٠٦ 106
در دايرۀ سپهر ناپيدا غور
جاميست که جمله را چشانند به دور
نوبت چو به دور تو رسد آه مکن
مِى نوش بخوشدلى که دور است نه جور
 dar dãyereye sepehre nãpeydã qowr
jãmi-st ke jomle rã cešãnand be dowr
nowbat co be dowre to rasad ãh makon
mey nuš bexošdeli ke dowr ast na jowr
١٠٧ 107
دى کوزه‌گرى بديدم اندر بازار
بر پاره گِلى لگد هميزد بسيار
وآن گِل به زبان حال با او ميگفت
من هم چو تو بوده‌ام مرا نيکو دار
 di kuzegari bedidam andar bãzãr
bar pãre geli lagad hamizad besyãr
v-ãn gel be zabãne hãl bã u migoft
man ham co to budeam marã niku dãr
١٠٨ 108
زان مِى که حيات جاودانيست بخور
سرمايۀ لذت جوانى است بخور
سوزنده چو آتش است ليکن غم را
سازنده چو آب زندگانيست بخور
 zãn mey ke hayãte javdãni-st bexor
sarmãyeye lezzate javãni-st bexor
suzande co ãtaš ast liken qam rã
sãzande co ãbe zendegãni-st bexor
١٠٩ 109
گر باده خورى تو با خردمندان خور
يا با صنمى لاله‌رخى خندان خور
بسيار مخور و رو مکن فاش مساز
اندک خور و گهگاه خور و پنهان خور
 gar bãde xori to bã xeradmandãn xor
yã bã sanami lãleroxi xandãn xor
besyãr maxor va ru makon fãš nasãz
andak xor o gahgãh xor o penhãn xor
١١٠ 110
وقت سحر است خيز اى طرفه پسر
پر بادۀ لعل کن بلورين ساغر
کاين يک دم عاريت درين کنج فنا
بسيار بجويى و نيابى ديگر
 vaqte sahar ast xiz ey torfe pesar
por bãdeye la'l kon bolurin sãqar
k-in yek dame ãriat dar in konje fanã
besyãr beju'iy o nayãbi digar
١١١ 111
وقت سحر است خيز اى مايۀ ناز
نرم‌نرمک باده خور و چنگ نواز
کآنها که بجايند نپايند بسى
وآنها که شدند کس نميآيد باز
 vaqte sahar ast xiz ey mãyeye nãz
narmnarmak bãde xor o cang navãz
k-ãnhã ke bejãyand napãyand basi
v-ãnhã ke šodand kas nemiãyad bãz
١١٢ 112
از جملۀ رفتگان اين راه دراز
بازآمده کيست تا به ما گويد راز
پس بر سر اين دوراهۀ آز و نياز
تا هيچ نمايى که نميآيى باز
 az jomleye raftegãne in rãhe derãz
bãzãmade kist tã be mã guyad rãz
pas bar sare in dorãheye ãz o niãz
tã hic namã'i ke nemiã'i bãz
١١٣ 113
اى پير خردمند پگه‌تر برخيز
وان کودک خاک‌بيز را بنگر تيز
پندش ده و گو که نرم‌نرمک مِى بيز
مغز سر کيقباد و چشم پرويز
 ey pire xeradmand pegahtar barxiz
v-ãn kudake xãkbiz rã bengar tiz
pandaš deh o gu ke narmnarmak mey biz
maqze sare Key Qobãd o cašme Parviz
١١٤ 114
مرغى ديدم نشسته بر بارۀ توس
در پيش نهاده کلّۀ کيکاوس
با کلّه هميگفت که افسوس افسوس
کو بانگ جرسها و کجا نالۀ کوس
 morqi didam nešaste bar bãreye Tus
dar piš nahãde kalleye Key Kãvus
bã kalle hamigoft ke afsus afsus
ku bãnge jarashã o kojã nãleye kus
١١٥ 115
خيام اگر ز باده مستى خوش باش
با ماهرخى اگر نشستى خوش باش
چون عاقبت کار جهان نيستى است
انگار که نيستى چو هستى خوش باش
 Xayyãm agar ze bãde masti xoš bãš
bã mãhroxi agar nešasti xoš bãš
con ãqebate kãre jahãn nisti ast
engãr ke nisti co hasti xoš bãš
١١٦ 116
جاميست که عقل آفرين ميزندش
صد بوسه ز مهر بر جبين ميزندش
اين کوزه‌گر دهر چنين جام لطيف
ميسازد و باز بر زمين ميزندش
 jãmi-st ke aql ãfarin mizanadaš
sad buse ze mehr bar jabin mizanadaš
in kuzegare dahr conin jãme latif
misãzad o bãz bar zamin mizanadaš
١١٧ 117
در کارگه کوزه‌گرى رفتم دوش
ديدم دو هزار کوزه گويا و خموش
ناگاه يکى کوزه برآورد خروش
کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش
 dar kãrgahe kuzegari raftam duš
didam do hezãr kuze guyã o xamuš
nãgãh yeki kuze barãvard xoruš
ku kuzegar o kuzexar o kuzeforuš
١١٨ 118
ايام زمانه از کسى دارد ننگ
کو در غم ايام نشيند دلتنگ
مِي خور تو در آبگينه با نالۀ چنگ
زان پيش که آبگينه آيد بر سنگ
 ayyãme zamãne az kasi dãrad nang
ku dar qame ayyãm nešinad deltang
mey xor to dar ãbgine bã nãleye cang
zãn piš ke ãbgine ãyad bar sang
١١٩ 119
از جِرم گِل سياه تا اوج زحل
کردم همه مشکلات کلّى را حل
بگشادم بندهاى مشکل به حيل
هر بند گشاده شد بجز بند اجل
 az jerme gele siãh tã owje zohal
kardam hame moškelãte kolli rã hal
bogšãdam bandhãye moškel be hial
har band gošãde šod bejoz bande ajal
١٢٠ 120
با سروقدى تازه‌تر از خرمن گُل
از دست منه جام مِى و دامن گل
زان پيش که ناگه شود از باد اجل
پيراهن عمر ما چو پيراهن گل
 bã sarvqadi tãzetar az xarmane gol
az dast maneh jãme mey o dãmane gol
zãn piš ke nãgah šavad az bãde ajal
pirãhane omre mã co pirãhane gol
١٢١ 121
من مِى نه ز بهر تنگدستى نخورم
يا از غم رسوايى و مستى نخورم
من مِى ز براى خوشدلى ميخوردم
اکنون که تو بر دلم نشستى نخورم
 man mey na ze bahre tangdasti naxoram
yã az qame rosvã'i o masti naxoram
man mey ze barãye xošdeli mixordam
aknun ke to bar delam nešasti naxoram
١٢٢ 122
من بى مِى ناب زيستن نتوانم
بى باده کشيد بار تن نتوانم
من بندۀ آن دمم که ساقى گويد
يک جام دگر بگير و من نتوانم
 man bi meye nãb zistan natvãnam
bi bãde kešide bãre tan natvãnam
man bandeye ãn damam ke sãqi guyad
yek jãme degar begir o man natvãnam
١٢٣ 123
خورشيد به گِل نهفت مى‌نتوانم
واسرار زمانه گفت مى‌نتوانم
از بحر تفکّرم برآورد خرد
درّى که ز بيم سفت مى‌نتوانم
 xoršid be gel nahoft minatvãnam
v-asrãre zamãne goft minatvãnam
az bahre tafakkoram barãvard xerad
dorri ke ze bim soft minatvãnam
١٢٤ 124
برخيزم و عزم بادۀ ناب کنم
رنگ رخ خود به رنگ عنّاب کنم
اين عقل فضول‌پيشه را مشتى مى
بر روى زنم چنان که در خواب کنم
 barxizam o azme bãdeye nãb konam
range roxe xod be range annãb konam
in aqle fozulpiše rã mošti mey
bar ruy zanam conãn ke dar xãb konam
١٢٥ 125
هر يک چندى يکى برايد که منم
با نعمت و با سيم و زر آيد که منم
چون کارک او نظام گيرد روزى
ناگه اجل از کمين درآيد که منم
 har yek candi yeki barãyad ke manam
bã ne'mat o bã sim o zar ãyad ke manam
con kãrak o nezãm girad ruzi
nãgah ajal az kamin darãyad ke manam
١٢٦ 126
بر مفرش خاک خفتگان ميبينم
در زير زمين نهفتگان ميبينم
چندان که به صحراى عدم مينگرم
ناآمدگان و رفتگان ميبينم
 bar mafraše xãk xoftegãn mibinam
dar zire zamin nahoftegãn mibinam
candãn ke be sahrãye adam minegaram
nããmadegãn o raftegãn mibinam
١٢٧ 127
يک چند به کودکى به استاد شديم
يک چند به استادى خود شاد شديم
پايان سخن شنو که ما را چه رسيد
از خاک در آمديم و بر باد شديم
 yek cand be kudaki be ostãd šodim
yek cand be ostãdie xod šãd šodim
pãyãne soxan šenow ke mã rã ce resid
az xãk dar ãmadim o bar bãd šodim
١٢٨ 128
چون نيست مقام ما درين دهر مقيم
پس بى مِى و معشوق خطاييست عظيم
تا کى ز قديم و محدث امّيدم و بيم
چون من رفتم جهان چه محدث چه قديم
 con nist maqãme mã dar in dahr moqim
pas bi mey o ma'šuq xatã'i-st azim
tã key ze qadim o mohdas ommidam o bim
con man raftam ze jahãn ce mohdas ce qadim
١٢٩ 129
اى دوست بيا تا غم فردا نخوريم
وين يک دم عمر را غنيمت شمريم
فردا که ازين دير فنا درگذريم
با هفت هزارسالگان سر به سريم
 ey dust biã tã qame fardã naxorim
v-in yek dame omr rã qanimat šemorim
fardã ke az in deyre fanã dargozarim
bã haft hezãr sãlegãn sar be sarim
١٣٠ 130
برخيز ز خواب تا شرابى بخوريم
زان پيش که از زمانه تابى بخوريم
کاين چرخ ستيزه‌روى ناگه روزى
چندان ندهد زمان که آبى بخوريم
 barxiz ze xãb tã šarãbi bexorim
z-ãn piš ke az zamãne tãbi bexorim
k-in carxe setizeruy nãgah ruzi
candãn nadahad zamãn ke ãbi bexorim
١٣١ 131
دشمن بغلط گفت که من فلسفيم
ايزد داند که آنچه او گفت نيم
ليکن چو درين غم‌آشيان آمده‌ام
آخر کم از آن که من بدانم که کيم
 došman beqalat goft ke man falsafiam
izad dãnad ke ãnce u goft niam
liken co dar in qamãšiãn ãmadeam
ãxer kam az ãn ke man bedãnam ke kiam
١٣٢ 132
ماييم که اصل شادى و کان غميم
سرمايۀ داديم و نهاد ستميم
پستيم و بلنديم و کماليم و کميم
آيينۀ زنگ‌خورده و جام جميم
 mã'im ke asle šãdi o kãne qamim
sarmãyeye dãdim o nahãde setamim
pastim o bolandim o kamãlim o kamim
ãineye zangxorde o jãme Jamim
١٣٣ 133
يک روز ز بند عالم آزاد نيم
يک دم زدن از وجود خود شاد نيم
شاگردى روزگار کردم بسيار
در کار جهان هنوز استاد نيم
 yek ruz ze bande ãlam ãzãd niam
yek dam zadan az vojude xod šãd niam
šãgerdie ruzgãr kardam besyãr
dar kãre jahãn hanuz ostãd niam
١٣٤ 134
اين چرخ فلک که ما در او حيرانيم
فانوس خيال از او مثالى دانيم
خورشيد چراغدان و عالم فانوس
ما چون صوريم کاندر او حيرانيم
 in carxe falak ke mã dar u heyrãnim
fãnuse xiãl az u mesãli dãnim
xoršid cerãqdãn o ãlam fãnus
mã con sovarim k-andar u heyrãnim
١٣٥ 135
تا چند اسير عقل هرروزه شويم
در دهر چه صدساله چه يکروزه شويم
درده تو به کاسه مِى از آن پيش که ما
در کارگه کوزه‌گران کوزه شويم
 tã cand asire aqle harruze šavim
dar dahr ce sadsãle ce yekruze šavim
dardeh to be kãse mey az ãn piš ke mã
dar kãrgahe kuzegarãn kuze šavim
١٣٦ 136
برخيز و مخور غم جهان گذران
بنيشين و دمى بشادمانى گذران
در طبع جهان اگر وفايى بودى
نوبت به تو خود نيامدى از دگران
 barxiz o maxor qame jahãne gozarãn
benšin o dami bešãdmãni gozarãn
dar tab'e jahãn agar vafã'i budi
nowbat be to xod nayãmadi az degarãn
١٣٧ 137
گر بر فلکم دست بُدى چون يزدان
برداشتمى من اين فلک را ز ميان
وز نو فلکى دگر چنان ساختمى
کازاده به کام دل رسيدى آسان
 gar bar falakam dast bodi con yazdãn
bardãštami man in falak rã ze miãn
v-az now falaki degar conãn saxtami
k-ãzãde be kãm del residi ãsãn
١٣٨ 138
مشنو سخن از زمانه ساز آمدگان
مِى خواه مروّق به طراز آمدگان
رفتند يکان يکان فراز آمدگان
کس ميندهد نشان ز باز آمدگان
 mašnow soxan az zamãne sãz ãmadegãn
mey xãh morravvaq be tarãz ãmadegãn
raftand yekãn yekãn farãz ãmadegãn
kas minadahad nešãn ze bãz ãmadegãn
١٣٩ 139
چون حاصل آدمى در اين شورستان
جز خوردن غصه نيست تا کندن جان
خرّم دل آنکه زين جهان زود برفت
وآسوده کسى که خود نيامد به جهان
 con hãsele ãdami dar in šurestãn
joz xordane qosse nist tã kandane jãn
xorramdel ãnke z-in jahãn zud beraft
v-ãsude kasi ke xod nayãmad be jahãn
١٤٠ 140
رفتيم که در اين منزل بيداد بُدن
در دست نخواهد بجز از باد بدن
آن را بايد به مرگ من شاد بدن
کز دست اجل تواند آزاد بدن
 raftim ke dar in manzele bidãd bodan
dar dast naxãhad bejoz az bãd bodan
ãn rã bãyad be marge man šãd bodan
k-az daste ajal tavãnad ãzãd bodan
١٤١ 141
قانع به يک استخوان چو کرکس بودن
به زانکه طفيل خوان ناکس بودن
با نان جوين خويش حقا که به است
کالوده به پالودۀ هر خَس بودن
 qãne' be yek ostoxãn co karkas budan
beh z-ãn ke tofeyle xãne nãkas budan
bã nãne jovine xiš haqqã ke beh ast
k-ãlude be pãludeye har xas budan
١٤٢ 142
نتوان دلِ شاد را به غم فرسودن
وقت خوش خود به سنگ محنت سودن
کس غيب چه داند که چه خواهد بودن
مِى بايد و معشوق و بکام آسودن
 natvãn dele šãd rã be qam farsudan
vaqte xoše xod be sange mehnat sudan
kas qeyb ce dãnad ke ce xãhad budan
mey bãyad o ma'šuq o bekãm ãsudan
١٤٣ 143
مِى خوردن و گِرد نيکوان گرديدن
به زانکه به زرق زاهدى ورزيدن
گر عاشق و مست دوزخى خواهد بود
پس روى بهشت کس نخواهد ديدن
 mey xordan o gerde nikuãn gardidan
beh z-ãnke be zarq zãhedi varzidan
gar ãšeq o mast duzaxi xãhad bud
pas ruye behešt kas naxãhad didan
١٤٤ 144
از دى که گذشت هيچ از او ياد مکن
فردا که نيامدست فرياد مکن
بر نامده و گذشته بنياد مکن
حالي خوش باش و عمر بر باد مکن
 az di ke gozašt hic az u yãd makon
fardã ke nayãmad-ast faryãd makon
bar nãmade o gozašte bonyãd makon
hãli xoš bãš o omr bar bãd makon
١٤٥ 145
رندى ديدم نشسته بر خنگ زمين
نه کفر و نه اسلام و نه دنيا و نه دين
نه حق نه حقيقت نه شريعت نه يقين
اندر دو جهان که را بود زَهرۀ اين
 rendi didam nešaste bar xenge zamin
na kofr o na eslãm o na donyã o na din
na haqq na haqiqat na šari'at na yaqin
andar do jahãn ke rã bovad zahreye in
١٤٦ 146
قومى متفکرند اندر ره دين
قومى به گمان فتاده در راه يقين
ميترسم از آن که بانگ آيد روزى
کاى بيخبران راه نه آن است و نه اين
 qowmi motefakkerand andar rahe din
qowmi be gomãn fetãde dar rãhe yaqin
mitarsam az ãn ke bãng ãyad ruzi
k-ay bixabarãn rãh na ãn ast o na in
١٤٧ 147
گاويست در آسمان و نامش پروين
يک گاو دگر نهفته در زير زمين
چشم خرَدت باز کن از روى يقين
زير و زبر دو گاو مشتى خر بين
 gãvi-st dar ãsmãn o nãmaš Parvin
yek gãve degar nahofte dar zire zamin
cašme xeradat bãz kon az ruye yaqin
zir o zebare do gãv mošti xar bin
١٤٨ 148
اى ديده اگر کور نه‌اى گور ببين
وين عالم پُرفتنه و پُرشور ببين
شاهان و سران و سروران زير گِل اند
روهاى چو مه در دهن مور ببين
 ey dide agar kur ne'i gur bebin
v-in ãlame porfetne o poršur bebin
šãhãn o sarãn o sarvarãn zire geland
ruhãye co mah dar dahane mur bebin
١٤٩ 149
از تن چو برفت جان پاک من و تو
خشتى دو نهند بر مغاک من و تو
وآنگاه براى خشت گور دگران
در کالبدى کشند خاک من و تو
 az tan co beraft jãne pãke man o to
xešti do nahand bar moqãke man o to
v-ãngãh barãye xešte gure degarãn
dar kalbodi kešand xãke man o to
١٥٠ 150
مِى خور که فلک بهر هلاک من و تو
قصدى دارد به جان پاک من و تو
در سبزه نشين و مِى روشن ميخور
کاين سبزه بسى دمد ز خاک من و تو
 mey xor ke falak bahre halãke man o to
qasdi dãrad be jãne pãke man o to
dar sabze nešin o meye rowšan xor
k-in sabze basi damad ze xãke man o to
١٥١ 151
آن قصر که با چرخ همى‌زد پهلو
بر درگه او شهان نهادندى رو
ديدبم که بر کنگره‌اش فاخته‌اى
بنشسته همى‌گفت که کو کو کو کو
 ãn qasr ke bã carx hamizad pahlu
bar dargahe u šahãn nahãdandi ru
didam ke bar kongereaš fãxte'i
benšaste hamigoft ke ku ku ku ku
١٥٢ 152
از آمدن و رفتن ما سودى کو
وز تار اميد عمر ما پودى کو
چندين سر و پاى نازنينان جهان
ميسوزد و خاک ميشود دودى کو
 az ãmadan o raftane mã sudi ku
v-az tãre omide omre mã pudi ku
candin sar o pãye nãzaninãne jahãn
misuzad o xãk mišavad dudi ku
١٥٣ 153
يک جرعه مِى کهن ز ملکى نو به
وز هر چه نه مِى طريق بيرون شو به
در دست به از تخت فريدون صد بار
خشت سر خُم ز ملک کيخسرو به
 yek jor'e meye kohan ze molki now beh
v-az harce na mey tariq birun šow beh
dar dast beh az taxte Fereydun sad bãr
xešte sare xom ze molke Key Xosrow beh
١٥٤ 154
از هر چه بجز مِى است کوتاهى به
مِى هم ز کف بتان خرگاهى به
مستىّ و قلندرىّ و گمراهى به
يک جرعۀ مِى ز ماه تا ماهى به
 az harce bejoz mey ast kutãhi beh
mey ham ze kafe botãne xargãhi beh
mastiy o qalandariy o gomrãhi beh
yek jor'eye mey ze mãh tã mãhi beh
١٥٥ 155
بنگر ز صبا دامنِ گل چاک شده
بلبل ز جمال گل طربناک شده
در سايۀ گل نشين که بسيار اين گل
در خاک فرو ريزد و ما خاک شده
 bengar ze sabã dãmane gol cãk šode
bolbol ze jamãle gol tarabnãk šode
dar sãyeye gol nešin ke besyãr in gol
dar xãk foru rizad o mã xãk šode
١٥٦ 156
تا کى غم آن خورم که دارم يا نه
وين عمر به خوشدلى گذارم يا نه
پُر کن قدح باده که معلومم نيست
کاين دم که فرو برم برآرم يا نه
 tã key qame ãn xoram ke dãram yã na
v-in omr be xošdeli gozãram yã na
por kon qadahe bãde ke ma'lumam nist
k-in dam ke foru baram bar ãram yã na
١٥٧ 157
در کارگه کوزه‌گرى کردم راى
در پايۀ چرخ ديدم استاد بپاى
ميکرد دلير کوزه را دسته و سر
از کلّۀ پادشاه و از دست گداى
 dar kãrgahe kuzegari kardam rãy
dar pãyeye carx didam ostãd bepãy
mikard delir kuze rã daste o sar
az kalleye pãdšãh o az daste gedãy
١٥٨ 158
اى آنکه نتيجۀ چهار و هفتى
وز هفت و چهار دانم اندر تفتى
مِى خور که هزار بار بيشت گفتم
باز آمدنت نيست چو رفتى رفتى
 ey ãnke natijeye cehãr o hafti
v-az haft o cehãr dãnam andar tafti
mey xor ke hezãr bãr bišat goftam
bãz ãmadanat nist co rafti rafti
١٥٩ 159
هنگام صبوح اى صنم فرّخ‌پى
بر ساز ترانه‌اىّ و پيش آور مِى
کافکند بخاک صد هزاران جم و کى
اين آمدن تير مه و رفتن دى
 hengãme sobuh ey saname farroxpey
barsãz tarãne'iy o piš ãvar mey
k-afkand be xãk sad hezãrãn jam o key
in ãmadane tirmah o raftane dey
١٦٠ 160
خوش باش که پخته‌اند سوداى تو دى
فارغ شده‌اند از تمناى تو دى
قصه چه کنم که بى تقاضاى تو دى
دادند قرار کار فرداى تو دى
 xoš bãš ke poxteand sowdãye to di
fãreq šodeand az tamannãye to di
qesse ce konam ke bi taqãzãye to di
dãdand qarãre kãre fardãye to di
١٦١ 161
گر کار فلک به عدل سنجيده بُدى
احوال فلک جمله پسنديده بُدى
ور عدل بُدى به کارها در گردون
کى خاطر اهل فضل رنجيده بُدى
 gar kãre falak be adl sanjide bodi
ahvãle falak jomle pasandide bodi
v-ar adl bodi be kãrhã dar gardun
key xãtere ahle fazl ranjide bodi
١٦٢ 162
اى کاش که جاى آرميدن بودى
يا اين ره دور را رسيدن بودى
کاش از پى صد هزار سال از دل خاک
چون سبزه اميد بر دميدن بودى
 ey kãš ke jãye ãramidan budi
yã in rahe dur rã rasidan budi
kãš az pey sad hezãr sãl az dele xãk
con sabze omide bar damidan budi
١٦٣ 163
پيرى ديدم به خانۀ خمّارى
گفتم نکنى ز رفتگان اخبارى
گفتا مِى خور که همچو ما بسيارى
رفتند و خبر باز نيامد بارى
 piri didam be xãneye xammãri
goftam nakoni ze raftegãn axbãri
gofta mey xor ke hamco mã besyãri
raftand o xabar bãz nayãmad bãri
١٦٤ 164
هان کوزه‌گرا بپاى اگر هشيارى
تا چند کُنى بر گِل مردم خوارى
انگشت فريدون و کف کيخسرو
بر چرخ نهاده‌اى چه ميپندارى
 hãn kuzegarã bepãy agar hošyãri
tã cand koni bar gele mardom xãri
angošte Fereydun o kafe Key Xosrow
bar carx nahãde'i ce mipendãri
١٦٥ 165
از کوزه‌گرى کوزه خريدم بارى
آن کوزه سخن گفت ز هر اسرارى
شاهى بودم که جام زرينم بود
اکنون شده‌ام کوزۀ هر خمّارى
 az kuzegari kuze xaridam bãri
ãn kuze soxan goft ze har asrãri
šãhi budam ke jãme zarrinam bud
aknun šode'am kuzeye har xammãri
١٦٦ 166
زان کوزه که نيست در وى ضررى
پُر کن قدحى بخور به من ده دگرى
زان پيشتر اى صنم که در رهگذرى
خاک من و تو کوزه کند کوزه‌گرى
 zãn kuze ke nist dar vey zarari
por kon qadahi bexor be man deh degari
zãn pištar ey sanam ke dar rahgozari
xãke man o to kuze konad kuzegari
١٦٧ 167
اى دل تو به اسرار معما نرسى
در نکتۀ زيرکان دانا نرسى
اينجا به مِى لعل بهشتى ميساز
کانجا که بهشت است رسى يا نرسى
 ey del to be asrãre mo'ammã narasi
dar nokteye zirakãne dãnã narasi
injã be meye la'le behešti misãz
k-ãnjã ke behešt ast rasi yã narasi
١٦٨ 168
بر سنگ زدم دوش سبوى کاشى
سرمست بُدم چو کردم اين اوباشى
با من به زبان حال ميگفت سبو
من چون تو بُدم تو نيز چون من باشى
 bar sang zadam duš sabuye kãši
sarmast bodam co kardam in owbãši
bã man be zabãne hãl migoft sabu
man con to bodam to niz con man bãši
١٦٩ 169
آن مايه ز دنيا که خورى يا پوشى
معذورى اگر در طلبش ميکوشى
باقى همه رايگان نيرزد هشدار
تا عمر گرانبها بدان نفروشى
 ãn mãye ze donyã ke xori yã puši
ma'zuri agar dar talabaš mikuši
bãqi hame rãygãn nayarzad hošdãr
tã omre gerãnbahã bedãn nafruši
١٧٠ 170
تا چند حديث پنج و چار اى ساقى
مشکل چه يکى چه صد هزار اى ساقى
خاکيم همه چنگ بساز اى ساقى
باديم همه باده بيار اى ساقى
 tã cand hadise panj o cãr ey sãqi
moškel ce yeki ce sad hezãr ey sãqi
xãkim hame cang besãz ey sãqi
bãdim hame bãde biãr ey sãqi
١٧١ 171
از آمدن بهار و از رفتن دى
اوراق وجود ما همى‌گردد طى
مِى خور مخور اندوه که فرمود حکيم
غمهاى جهان چو زهر ترياقش مِى
 az ãmadane bahãr o az raftane dey
owrãqe vojude mã hamigardad tey
mey xor maxor anduh ke farmud hakim
qamhãye jahãn co zahre taryãqaš mey
١٧٢ 172
بر شاخ اميد اگر برى يافتمى
هم رشتۀ خويش را سرى يافتمى
تا چند ز تنگناى زندان وجود
اى کاش سوى عدم درى يافتمى
 bar šãxe omid agar bari yãftami
ham rešteye xiš rã sari yãftami
tã cand ze tangnãye zendãne vojud
ey kãš suye adam dari yãftami
١٧٣ 173
گر آمدنم به خود بُدى نامدمى
ور نيز شدن به من بُدى کى شدمى
به زان نبدى که اندر اين دير خراب
نه آمدمى نه شدمى نه بُدمى
 gar ãmadanam be xod bodi nãmadami
v-ar niz šodan be man bodi key šodami
beh zãn nabodi ke andar in deyre xarãb
na ãmadami na šodami na bodami
١٧٤ 174
در گوش دلم گفت فلک پنهانى
حکمى که قضا بود ز من ميدانى
در گردش خويش اگر مرا دست بُدى
خود را برهاندمى ز سرگردانى
 dar guše delam goft falak penhãni
hokmi ke qazã bud ze man midãni
dar gardeše xiš agar marã dast bodi
xod rã berahãndami ze sargardãni
١٧٥ 175
گر دست دهد ز مغز گندم نانى
وز مِى دو منى ز گوسفندى رانى
با لاله‌رخى و گوشۀ بستانى
عيشى بود آن نه حد هر سلطانى
 gar dast dahad ze maqze gandom nãni
v-az mey do mani ze gusfandi rãni
bã lãleroxiy o gušeye bostãni
eyši bovad ãn na hadde har soltãni
١٧٦ 176
اى دوست حقيقت شنو از من سخنى
با بادۀ لعل باش و با سيم‌تنى
کان کس که چنان کرد فراغت دارد
از سبلت چون تويىّ و ريش چو منى
 ey dust haqiqat šeno az man soxani
bã bãdeye la'l bãš o bã simtani
k-ãn kas ke conãn kard farãqat dãrad
az seblate con to'iy o riše co mani
١٧٧ 177
برگير پياله و سبو اى دلجوى
فارغ بنشين به کشته‌زار و لب جوى
بس شخص عزيز را که چرخ بدخوى
صد بار پياله کرد و صد بار سبوى
 bargir piãle o sabu ey deljuy
fãreq benešin be keštezãr o labe juy
bas šaxse aziz rã ke carxe badxuy
sad bãr piãle kard o sad bãr sabuy
١٧٨ 178
چندان که نگاه ميکنم هر سويى
در باغ روان است ز کوثر جويى
صحرا چو بهشت است ز کوثر کم گوى
بنشين به بهشت با بهشتى رويى
 candãn ke negãh mikonam har su'i
dar bãq ravãn ast ze kowsar ju'i
sahrã co behešt ast ze kowsar kam guy
benšin be behešt bã behešti ru'i




در عصر کامپيوتر و تلفن همراه و پيامک و توييتر، ديگر بايد فارسى را با خط لاتين نوشت

باسوادها هم نميتوانند شعرى به روانى شعر خيام را همان بار اول بى غلط بخوانند، مگر قرائت درست آن را قبلاً شنيده يا خود با چند بار زير لب خواندن کشف کرده باشند. اگر آن را به فارسى لاتين بنويسيد، بچه‌هاى دبستانى هم - حتى اگر معنيش را نفهمند - درست ميخوانند. عمدتاً به اين علت که در خط عربى حروف صدادار غايبند، اما با اوروفارسى همه اطلاعات لازم براى درست خواندن در نوشتار موجود است. اين را با بچه‌هايتان که در خارج کشور بزرگ شده‌اند امتحان کنيد. و يا با دوستان خارجى‌تان که به يادگرفتن فارسى علاقه‌ دارند.

اوروفارسى ساده است:

اوروفارسى فونتيک است، مبنايش صداست. در اوروفارسى فقط آنچه گفته و شنيده ميشود، نوشته ميشود.

در اوروفارسى رابطۀ بين صدا و حرف يک به يک است: هر صدا با فقط يک حرف نمايندگى ميشود و هر حرف فقط يک صدا دارد.

الفباى اوروفارسى سه کاراکتر از الفباى انگليسى بيشتر دارد:

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z   Ã Š Ž

● آنها که زيرشان خط کشيده شده است کاراکترهاى اضافه شدۀ فارسى اند:

à صداى "آ" ميدهد و با علامت "تيلده" يا "مدّى" از صداى فتحه يا زَبَر (که A است) متمايز ميشود: آدم ãdam، عالم ãlam، تازى tãzi، صبا sabã.

Š صداى "ش" ميدهد: شادباش šãdbãš، شش šeš.

Ž صداى "ژ" ميدهد: ژرف žarf، کوژ kuž، هژده heždah.

● آنها که به رنگ قرمز و ايتاليک اند حروف صدادار فارسى (حرکات) هستند: A Ã E I O U اَ آ اِ اُ او توجه داشته باشيد که Y حرف بى صدا است و I حرف باصدا:

ايران Irãn، يزد Yazd، مِى mey، دِى dey، دى di، پِى pey، پيه pih، مِيل meyl، ميل mil.

این یکی از غلطهای رایج است که مثلاً "میروم" و "میگویم" را "myravam" و "myguyam" مینویسند. این همانقدر غلط است که "ایران" را Yrãn و "is" انگلیسی را ys و همان "میگویم" را "miguiam" بنویسید. در نگارش عربی، هم Y (یای بی‌صدا) و I (حرکتِ ای) را با "ى" مینویسند، و عادت منشأ این اشتباه است. پس بیشتر دقت کنید. Y حرف بیصدا consonant و I حرف باصدا (حرکت) vowel است.


● حروفى که صدايشان با صداهاى مأنوس اروپايى فرق دارد:

C در انگليسى گاه صداى S و گاه صداى K ميدهد، در اوروفارسى هميشه صداى "چ" مثل ايتاليايى:

چه ce، بچّه bacce، کوچ kuc، چهره cehre، مچ moc، چند cand.

Q در انگليسى صداى K ميدهد، در اوروفارسى صداى "ق" يا "غ":

قصه qesse، غصه qosse، باغ bãq، شاق šãqq، اطاق otãq، زاغ zãq، مغرور maqrur، مقيم moqim.

U اين حرف صداى "او" ميدهد که در انگليسى نه با u بلکه با oo مينويسند:

طوطى tuti، سرور sorur، کوچه kuce، موى بور muye bur، توران turãn، سبو sabu.

X صداى "خ" ميدهد که در اروپا آلمانيها و يونانيها خوب تلفظش ميکنند. در يونانى کاراکترى هست به همين شکل با نام "خى":

خوب xub، خوش xoš، مردوخ Mardux، خمينى Xomeyni، خر xar، مخلوط maxlut.

' (آپستروف) معادل کاراکترى است که در فارسى عربى با "ع" يا "همزه" نمايش داده ميشود. اين نياز به کمى توضيح دارد:

صداى "ع" صدايى بخصوص عربى است. همزه هم که شکل يک "ع" کوچک را دارد و زير يا بالاى الف، دندانه يا واو به همان صورت اِعراب يا حرکات نوشته ميشود، همان صدا را دارد ولى نه به آن غلظت و شدت. در عربى هيچ کلمه يا سيلابى نميتواند با "حرکت" شروع شود. در اين موارد هميشه همزه همچون يک حرف بيصدا اول است و پس از آن حرکتى که صداى همزه را در ميآورد. در عربى، ايران را إيران، اسم را إسم، اصل را أصل، اصول را أُصول مينويسند و واقعاً هم وقتى آن کلمات را بيان ميکنند، صداى "ع" را ميشنويد. در فارسى ابداً صداى اين نوع عين‌ها را نميشنويد و در اوروفارسى هم طبق قاعده چيزى را که نميشنويد نمينويسيد:

ايران Irãn، اسم esm، اصل asl، اصول osul، عابد ãbed، على Ali، عامّ ãmm، علم elm، علوم olum، عودت owdat.

تمايل فارسى به حذف صداى "ع" يا همزه را در اين نمونه‌ها هم ميشود ديد: بهائى و بهايى، املاء و املا، انشاء و انشا، بالأخره و بالاخره، همه درست هستند و به جاى همديگر به کار ميروند. فارسى‌زبان امروز عملاً "عيد سعيد نوروز" را "ايد سييد نوروز" ميگويد، بى آنکه ذره‌اى صداى "ع" شنيده شود. اين در واقع به اختيار گوينده است که صداى "ع" يا "همزه" را با چه درجه‌اى از غلظت بيان کند. با اين حال ملايمتر بيان کردن صداى "ع" مقبولتر است تا غليطتر بيان کردن آن. - دکاندار به شيخ که مربّاء ميخواست گفت مربّا داريم ولى نه به آن غليظى که شما ميخواهيد!

بنابراين ' (آپستروف) علامتى است براى نشان دادن صداى "ع" و "همزه" به آن سان که در فارسى بيان ميشود نه در عربى. و آن بسادگى عبارت است از توقف يا شروع ناگهانى صدا يا حرکت، و در خواندن، يعنى توقف يا شروع ناگهانى و مؤکد بيان حروف صدادار. و لذا به کاراکتر مستقل و متفاوتى نياز ندارد. احمد شاملو هم، مانند پيشينيان، در کتاب کوچه‌اش که در آن هر کلمۀ ناآشنايى را با فارسى لاتين هم نوشته است، از همين علامت استفاده کرده است:

معبود ma'bud، مطيع 'moti، مؤمن mo'men، مأمور ma'mur، خزعل Xaz'al، بعثت be'sat، تبعيض tab'iz،
معضل mo'zal، معمور ma'mur، خزعبل xoza'bal، رؤيت ro'yat، مسعود mas'ud، لعنت la'nat، خلأ 'xala،
منشأ 'manša، شفيع 'šafi، رفعت raf'at، رأفت ra'fat، اعدام e'dãm، جميع 'jami، مجموع 'majmu.

در نمونه‌هاى بالا اين وقفه (صداى "ع") بين يک حرف بيصدا و يک حرکت واقع شده است (گاهى قطع ناگهانى حرکت در آخر کلمه). در اين موارد حتماً صداى "ع" بيان ميشود و آپستروف در نوشته قابل حذف نيست. اما در مواردى که صداى "ع" يا "همزه" در بين دو حرکت (دو حرف باصدا) قرار ميگيرد، قابليت نرم بيان شدن و حتى حذف شدن دارد، و به همين اعتبار آپستروف هم در نوشته قابل حذف است. بخصوص آنکه در اوروفارسى diphthong يا صداى مرکّب نداريم و دو حرف باصدا در پى هم معنايى جز آن ندارد که بايد هر دو را تک تک خواند:

تعيّن taayyon، سعادت saãdat، سعيد said، معاينه moãyene، تعدّى taaddi، تعالى taãli، مؤذن moazzen،
مؤکّد moakkad، معلّم moallem، تألم taallom، تأمل taammol، شئون šoun، رئوف rauf.

خلاصه کلام اينکه آپستروف را فقط وقتى بايد نوشت که ننوشتن آن موجب غلط خواندن کلمه ميشود، یا وقتی که نویسنده عمداً میخواهد صدای "ع" یا "همزه" بیان شوند. و به خاطر داشته باشيد که نوشتار اوروفارسى با گفتار فارسى منطبق است نه با املاى عربى کلمات.

- خط تيره - همانطور که در شعرهاى خيام ملاحظه ميکنيد - در مواردى به کار ميرود که کلمات خلاصه شده و به کلمه ديگرى - بدون سکوت - ميچسبند:


کاندر = که اندر
کآخر = که آخر
کآواز = که آواز
کآن = که آن
کت = که از تو
ور = و اگر
وز = و از
مرا = من را
زان = از آن
زين = از اين
وين = و اين
کراست = که را است
     k-andar = ke andar
k-ãxar = ke ãxar
k-ãvãz = ke ãvãz
k-ãn = ke ãn
k-at = ke az to
v-ar = va agar
v-az = va az
ma-rã = man rã
z-ãn = az ãn
z-in = az in
v-in = va in
ke rã-st = ke rã ast
● قاعده کلى در مورد به کار بردن "فاصله" (blank, space) در نوشته

"فاصله" کاراکترى است که در نوشته معادل "مکث" در گفتار است. اين پُرفرکانس‌ترين کاراکتر در نوشته‌هاست، چرا که به ازاى هر کلمه يک "فاصله" وجود دارد. و اين اصل اوروفارسى که رابطۀ کاراکترها و طرز بيانشان رابطه‌اى يک به يک است، اجازه نميدهد که "فاصله" گاهى مکث باشد و گاهى نباشد. "فاصله" در اوروفارسى هميشه معادل مکث است و هر جا که در بيان کلمات مکثى نيست، "فاصله" هم نوشته نميشود:

- علائم جمع، بدون فاصله، به اسم ميچسبند: کتابها ketãbhã، پسران pesarãn، دختران doxtarãn، بچه‌ها baccehã، ملّايان mollãyãn، تبعات tabaãt.

- کسرۀ بين صفت و موصوف يا مضاف و مضاف‌اليه به کلمات ميچسبد:

سيب سرخ sibe sorx، دست چلاق daste colãq، وزارت کشور vezãrate kešvar، سفارت انگليس sefãrate Engelis،
برنامۀ راديو barnãmeye rãdio.

- پيشوندها و پسوندها، و اجزايى که به کمک آنها افعال صرف ميشوند به کلمات ميچسبند:

کتابم ketãbam، کتابش ketãbaš، کتابتان ketãbetãn، ، بچسب becasb، نچسب nacasb، نديده nadide، نشناخته našnãxte،
خوشخيم xošxim، بدخيم badxim، بدرفتار badraftãr، سوداگرى sowdãgari، همگرايى hamgerãi، بسختى besaxti،
بعجله beajale، بخور bexor، نخور naxor، بخورد bexorad، نخورد naxorad، ميخوريم mixorim، نميخورند nemixorand،
ميخورديم mixordim، نخواهيم naxãhim، بخواهيم bexãhim، بهتر behtar، بدتر badtar، بهترين behtarin، بدترين badtarin.

"به" و "نه" با "ب" با "ن" فرق دارند!

"به" و "نـَه" با "هاى" غيرملفوظ، دو لغت مستقل و معنى‌دار هستند. در حاليکه "ب" و "ن" (با همان طرز تلفظ) دو حرف هستند و بصورت پيشوند به کار ميروند:

لغتِ "نـَه" معادل No در انگليسى است. مخالف آرى.
حرف "ن" به صورت پيشوند، به کلمات ميچسبد و معنى معکوس از آنها ميسازد. -آش نخورده و دهن سوخته.
حرف "ن" در سر ريشه فعل از آن فعل امر منفى (نهى) ميسازد: نرو! نخور! ننشين! (آش نه خورده، نه رو، نه خور، نه نشين، غلطند).
معنى اين دو جمله را مقايسه کنيد: ١- "او را جواب نه بود." ٢- "او را جواب نبود." در اولى جواب هست ولى منفى است. در دومى اصولاً جوابى در کار نيست.

لغتِ "به" خيلى وقتها معادل to در انگليسى است، در مقابل "از" معادل from در انگليسى: "حسن از تهران به لندن رفت". هيچ انگليسيى tolonodon نمينويسد و در فارسى هم بلندن نبايد نوشت. به خارجى علاقمند به يادگيرى زبان فارسيى فکر کنيد که به دنبال لغت "بلندن" در ديکشنرى ميگردد!
حرف "ب"، در نقش پيشوند، از ريشه فعل فعل امر ميسازد: برو، بنشين، بخور! يا در سر فعل صيغه التزامى: اگر بيايى خوشحال ميشوم. اگر کم بخورى ضرر ندارد.
در فارسى با کمک "ب" از صفت يا اسم معنا، قيد ساخته ميشود: آسان، بآسانى، عجله، بعجله. اگر بنويسيد "حسن به عجله رفت" مبتدى تصور ميکند عجله هم نام جايى است مثل لندن. در حالى که اين "ب" معادل to نيست، معادل ly- انگليسى است: آسان easy، بآسانى easily. نه آنها easy ly مينويسند و نه ما "به آسانى".
اينطور درست است: نه اصلاً تهران نماند، حسن از راه نرسيده، بعجله به لندن رفت.

به اين ترتيب، هم در فارسى عربى و هم در اوروفارسى، کلمات "به" و "نه" جُدا و پيشوندهاى "ب" و "ن" چسبيده نوشته ميشوند.



٭ ٭ ٭

حال به بالاى صفحه برگرديد، شعر خيّام را آسان و بى غلط بخوانيد و لذت ببريد.
هر کس که دشمن فريب مذهبى و منکر بهشت و دوزخ و معاد است بايد چند خطّى از خيّام از بَر باشد،
و هر کس که مشتاق بهره‌گيرى تمام عيار فارسى‌زبانان از تکنولوژى جديد اطلاعات است، مبلّغ اوروفارسى.